français
De veelbesproken voetgangerszone in Brussel staat centraal in een studienamiddag die vandaag plaatsvindt. Bij die gelegenheid wordt een geupdate synthesenota van het Brussels Studies institute (BSI) en het Brussels Centre Observatory (BCO) voorgesteld over de grote uitdagingen voor het welslagen van die ingreep in het stedelijk weefsel.
Vóór de COVID-19-crisis kende het gebruik van de voetgangerszone een flinke opmars, vooral tijdens grote evenementen zoals de start van de Ronde van Frankrijk en “Winterpret”, en brak het toerisme records amper drie jaar na de aanslagen. Alleen de heraanleg van het Beursplein en Fontainasplein was nog niet helemaal klaar. In het centrum van Brussel waren de verbouwingen nog maar net begonnen. De twee maanden durende lockdown (van half maart tot half mei 2020) die in België werd afgekondigd en de onzekerheden die daarmee gepaard gingen, stelden de toekomst van de stadscentra abrupt weer in vraag. Meer dan ooit staat de voetgangerszone, die een nieuwe visie voor Brussel symboliseert, centraal in de bedenkingen.
Het naderende einde van de aanleg van de “voetgangerszone” valt samen met de organisatie van een studienamiddag in het stadhuis van Brussel en de publicatie van twee boeken door het BSI-Brussels Centre Observatory (BSI-BCO), een interuniversitair en multidisciplinair observatorium dat in 2016 de opdracht kreeg om de ontwikkeling van het Brusselse stadscentrum sinds de aanleg van de voetgangerszone op een deel van de Centrale Lanen te bestuderen. Voor die gelegenheid heeft Brussels Studies de bestaande synthesenota bijgewerkt die Michel Hubert, Margaux Hardy (USL-B), Julie Neuwels (ULg), Eric Corijn, Sofie Vermeulen en Joost Vaesen (VUB), allemaal actief binnen het BSI-BCO, aan deze centrale ruimte in de stad hebben gewijd. In de geactualiseerde versie worden de oorspronkelijke vaststellingen tegen de achtergrond van de uitgevoerde werkzaamheden sinds 2017 opnieuw onder de loep genomen, maar ook de crisis die sinds het voorjaar een impact heeft op de economie en de leefgewoonten van de Brusselaars.
De voetgangerszone is meer dan enkel een herinrichting van de openbare ruimte: ze is verweven met meerdere aspecten en schaalniveaus van de evolutie van de stad. Hoewel ze belangrijke troeven biedt voor het stadscentrum maar ook voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG) en de Brusselse metropool, wordt de voetgangerszone geconfronteerd met enkele grote uitdagingen die de lokale en gewestelijke overheden samen moeten aanpakken. Het komt er volgens de auteurs van de geactualiseerde synthesenota op aan om de ruimtelijke planning aan te vullen door ook op het immateriële in te zetten en de sociale, commerciële en artistieke activiteiten en sferen in het stadscentrum beter te programmeren. Verder moet het project opgenomen worden in een meerschalige visie van territoriale ontwikkeling en moet het aangesloten worden op de verschillende plannen (mobiliteit, milieu, handel, toerisme, cultuur, sociale problematiek, huisvesting, etc.).
Om de aanvaarding van het project te bevorderen, zijn betere informatie en communicatie cruciaal, evenals participatie en coproductie. Die moeten de transversaliteiten binnen en tussen bestuursinstanties versterken. Om de paradigmaverschuiving te verdiepen door het beoogde stadsproject is het noodzakelijk om het project beter te duiden.
Het uiteindelijke welslagen van de voetgangerszone en van de herstructurering van het stadscentrum vereist dus dat actoren en diensten samenwerken ook al zijn ze dat niet altijd gewoon. Er is nood aan het bundelen van de krachten van de verschillende of zelfs concurrerende bestuursniveaus. Alleen zo kan er een positieve burgerlijke en politieke dynamiek rond het project worden gecreëerd en kunnen de hefbomen voor actie worden benut en ontwikkeld om de ambities van het project op lange termijn waar te maken.
De auteurs pleiten dan ook voor de invoering van een ’transversale operationele structuur’, doorheen meerdere bestuursniveaus dus, gecoördineerd door een “intendant” die gestructureerde gesprekken met plaatselijke actoren organiseert, en voor de oprichting van een “kwaliteitskamer” die toeziet op de naleving van de doelstellingen en de kwaliteit van de uitvoering van het project. Tot slot herinneren de onderzoekers – die sinds 2016 hebben deelgenomen aan de analyse van de evolutie van de sociale praktijken en gewoonten, de bewoonbaarheid, de luchtkwaliteit, de mobiliteit en bereikbaarheid, en de economische, commerciële en toeristische dynamieken – aan de essentiële en aanvullende rol van een “observatorium van het stadscentrum” dat de uitvoering van het stadsproject rond de aanleg van de voetgangerszone verder bestudeert, in vraag stelt en beproeft.
Je kan de studienamiddag live volgen via deze link.[1] Beide publicaties worden vandaag (19 oktober 2020) voorgesteld tijdens een studienamiddag waaraan op afstand kan worden deelgenomen.
MEZOUED, A., VERMEULEN, S. en DE VISSCHER, J.-P. (dir.), 2020. De Vijfhoek voorbij: het metropolitane stadscentrum van Brussel. Brussel: EUB en VUBPRESS
VERMEULEN, S., MEZOUED, A. en DE VISSCHER, J.-P. (dir.) 2020. Towards a Metropolitan City-centre for Brussels. Brussel: EUB en VUBPRESS
Foto boven artikel: de lege Grote markt van Brussel tijdens de lockdown. Ook de centrale lanen, waar de voetgangerszone mee werd uitgebreid en waar de synthesenota over handelt, waren toen leeg (Foto Linda Torfs)