français
Onderzoekers van de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB)en het Centre Spatial de Liège zijn begonnen met de ijking van hun telescopen waarmee ze over drie jaar hopen de buitenste laag van de zonneatmosfeer in beeld te brengen. Ze doen dat door beelden te maken in het extreme ultraviolette licht, een deel van het zonlicht dat door de atmosfeer van de aarde wordt tegengehouden. Alleen telescopen in de ruimte kunnen daarom beelden maken in dat deel van het lichtspectrum.
De opnames gebeuren door de telescopen van de Extreme Ultraviolet Imager (EUI), die zich aan boord bevindt van de ruimtesonde Solar Orbiter. Vandaag openden de telescopen voor het eerst hun luiken en maakten ze de proefopnamen van de zon.
“Dat eerste beeld is een mijlpaal, maar ook een kritieke stap waarbij veel kan misgaan”, zegt Petra Vanlommel van de KSB.
De satelliet moet nog heel wat toeren rond de zon vliegen om in zijn uiteindelijk baan terecht te komen. Die baan zal steeds verder opschuiven waardoor EUI beelden zal kunnen maken van de noordpool en de zuidpool van de zon ‘van bovenuit’. Het magnetische veld van zon is het sterkst gebundeld aan de polen. De onderzoekers gebruiken de tijd nodig om in die baan te geraken om hun apparatuur beter te leren kennen en om hun toestellen te ijken.
Het magnetische veld van de zon is nog nooit eerder vanuit die positie bestudeerd of gefotografeerd. “Het is niet waarneembaar in het voor ons zichtbare lichtspectrum”, weet Vanlommel. “Het zonneplasma, zonnemateriaal dat rondom de zon aanwezig is, volgt de lijnen van het zonne-magnetische veld, vergelijkbaar met ijzerpoeder dat op een blad papier worden gestrooid waar een magneet onder zit. Je kan die plasmalijnen in extreem ultraviolet licht zichtbaar maken. Het geeft ons een kijk in het buitenste deel van de zonneatmosfeer.”
Kijken in het extreem ultraviolette licht is niet zo simpel. Het reageert sterk met verontreinigingen in of rond de telescopen, waardoor de beeldkwaliteit kleiner wordt. De telescoop en de ruimtesonde werden daarom gebouwd in een propere ruimte. Van zodra de luiken van de telescopen in de ruimte worden geopend, kijkt men erop toe dat verontreinigingen die toch nog aanwezig zijn, kunnen ontsnappen en verdampen. Een bijkomende moeilijkheid is dat de filters vooraan, die het zichtbaar licht en de warmte bij de telescopen buiten houden maar ultraviolet licht doorlaten, erg kwetsbaar zijn.
Het magnetische veld van de zon heeft een directe invloed op aarde. Zonnestormen kunnen het vliegverkeer ontregelen en beïnvloeden de werking van satellieten.
“Wanneer we het eerste beeld binnenkrijgen, weten we of de filters en camera’s al dan niet in goede gezondheid zijn”, zegt Vanlommel. ‘Iedereen van het EUI-team werkt vanuit zijn eigen ‘kot’. Het EUI-team hoopt over een week te kunnen melden dat alles goed is verlopen.
Normaal gezien zijn EUI-operatoren en wetenschappers fysiek aanwezig in de ‘Mission Operations’ controlekamer in het Duitse Darmstadt waar werknemers van ESA de nodige handelingen uitvoeren. Door COVID-19 is dat niet mogelijk. Alle actoren zijn daarom bijna continue in overleg via live teleconferences: tussen de fysiek aanwezige ESA operator en de EUI operator in zijn ‘kot’ en vice versa.
EUI werd ontwikkeld door het Centre Spatial de Liège en de Koninklijke Sterrenwacht van België (KSB). Tien mensen van de KSB werken non-stop aan de opstart van EUI sinds begin maart. Vanaf 16 maart werkt iedereen vanuit zijn eigen ‘kot’. Het team overlegt continu met collega’s in andere landen. De eerste echte beelden kunnen pas binnenkort getoond worden.