français
Een opmerkelijke ontdekking in Tongeren: bij opgravingen in de Vermeulenstraat troffen archeologen van ARON bvba de schedel aan van een volwassen mannelijke dromedaris. De resten zaten in de vulling van een laat-Romeinse greppel.
De opgravingen dateren al van 2014 en 2015. Op het ogenblik van de vondst was niet duidelijk van welk dier de schedelfragmenten afkomstig waren. Pas toen de botresten werden onderzocht door archeozoöloog Bea De Cupere van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen in Brussel (KBIN), werd duidelijk dat het om een dromedaris ging.
“Het gaat over enkele schedelfragmenten en twee goed bewaarde bovenkaken”, verduidelijkt De Cupere. “Ze werden opgegraven in een greppel die doorheen een laat derde-eeuwse Romeinse muur snijdt. Uit ons onderzoek blijkt dat het om een een volwassen mannelijk dier gaat, met grote waarschijnlijkheid en op basis van uiterlijke kenmerken een dromedaris, maar het zou ook een kameel kunnen zijn, of een kruising van beide. Kamelen en dromedarissen zijn heel nauw verwant en kunnen bij kruising vruchtbare nakomelingen geven. Hun skeletten zijn moeilijk te onderscheiden. Of de schedel van een kameel of een dromedaris is, zal pas écht duidelijk worden na DNA-onderzoek in een labo van de universiteit van Wenen. We hebben ook stalen opgestuurd voor C14-datering naar het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in Brussel. Het resultaat daarvan is al bekend: het dier zou om het leven zijn gekomen in het begin van de vierde eeuw na Christus.”
“Vondsten van kamelen of dromedarissen zijn erg zeldzaam in het West-Romeinse Rijk”, aldus Peter Cosyns, postdoctoraal onderzoeker aan de VUB, specialist Romeinse archeologie en voormalig stadsarcheoloog van Tongeren. “Ze worden meestal aangetroffen op drukke handelsroutes, wat doet vermoeden dat ze vooral als lastdier werden gebruikt. In de literatuur vinden we ook aanwijzingen voor militair gebruik. In het geval van de Tongerse dromedaris werd die wellicht ingezet voor transport op de handelsroute tussen Keulen en Boulogne-sur-Mer of tussen Nijmegen en Metz. Zo’n dromedaris had enkele belangrijke troeven: je spaarde er een volledig ossenspan mee uit en je kon meerdere dromedarissen laten begeleiden door één enkele drijver. Bovendien kon zo’n dier makkelijker en zonder mechanische problemen een lange reisweg over slechte wegen aan. Een ossenspan liep al eens vast of kreeg problemen met de wielen.”
Het is nog maar de tweede vondst van een Romeinse dromedaris of kameel op het Belgische grondgebied. In 2007 werden ook in Arlon al enkele beenderfragmenten opgegraven, ook daar op een belangrijke handelsroute: het kruispunt tussen de Romeinse heirbanen van Tongeren naar Metz en van Trier naar Reims. Verder zijn er enkele geïsoleerde vondsten, van Hongarije tot in Engeland.
Dat er niet meer gevonden zijn, mag verbazen: de dromedaris was een geliefd en populair dier bij de Romeinen. “Al in de eerste eeuw na Christus beschreef Plinius de Oudere in zijn Naturalis Historia de geneugten van verse, warme dromedarissenmelk en de kwaliteit van kamelenvlees”, weet Cosyns. “Hij beschrijft ook hoe keizer Nero in zijn tijd al kamelengevechten organiseerde en zelfs vierspannen met dromedarissen liet meestrijden in wagenrennen in het circus maximus. Er zijn verschillende afbeeldingen van kamelen en dromedarissen uit de Romeinse tijd. Een mooi exemplaar, een terracotta figurine, wordt bewaard in de collectie in Leiden. Meestal genoten dromedarissen de voorkeur op kamelen voor gebruik als lastdier, omdat ze doorgaans rustiger zijn. De dieren bleven waarschijnlijk in gebruik tot in Merovingische tijd, in de vijfde en derde eeuw na Christus.”
“Kamelen werden ook geslacht om medicinale redenen”, zegt Cosyns. “Net als aan de hoorns van neushoorns nu, werden aan kamelen en dromedarissen bijzondere krachten toegeschreven en werden er middeltjes mee gemaakt tegen tal van kwalen. Hun botten werden verder gebuikt om er lijm van te koken of om er tabulae of schrijftabletten van te maken.”